Հրամանագրի գերիները
Հրամանագրի գերիները
Հեղինակ՝ Կարինե Ասատրյան
(Հոդվածը պատրաստվել է 2019թ. հունվար-հունիս ժամանակահատվածում)
Կին-աղջիկը՝ ճաղերից այս կողմ
Գարնանային մի սառնոտ կիրակի Երեւանի կենտրոնում՝ Հյուսիսային պողոտայում, երիտասարդ կինը գրքեր է վաճառում։ Աշխատանքային օրերի համեմատ անցորդների թիվը շատ չէ, բայց ժամեր անց կինը դեռ այնտեղ է։ Գրքերի հեղինակը նրա ամուսինն է, որի հետ ամուսնական վեց տարվա մեկ օրն անգամ տանը չի անցկացրել։ Կինը՝ լրագրող, փաստաբան Զարուհի Մեջլումյանն է, ամուսինը՝ ցմահ դատապարտյալ Մհեր Ենոքյանը։ Վաճառվող գրքերից մեկի հասույթով տպագրվելու է ցմահ դատապարտյալի նոր գիրքը՝ «Կին-աղջիկը կամ երջանկությունը բանտում»՝ նվիրված Զարուհուն, որի հետ ամուսնացել է բանտում։
Տղամարդը՝ ճաղերի հետեւում
Հայաստանում շատ քչերը կլինեն, որ լսած չլինեն ցմահ դատապարտյալ Մհեր Ենոքյանի մասին։ Նա «Հետք» էլեկտրոնային պարբերականի թղթակիցն է. նրա՝ մտորումները բանտի, ազատության եւ այլ թեմաներով ամեն շաբաթ հասնում են ընթերցողին։ Թղթակցի աշխատավարձով վճարել է ուսման վարձը՝ բանտում ավարտելով Հայ-ռուսական Սլավոնական համալսարանի իրավագիտության ֆակուլտետի հեռակա բաժինը։ Հեղինակային ու թարգմանական 6 գրքերի հեղինակ է։
2018թ մայիսին գրեթե բոլոր լրատվամիջոցները լուսաբանեցին, թե ինչպես «Նուբարաշեն» քրեակատարողական հիմնարկում Մհեր Ենոքյանը պաշտպանեց իր դիպլոմային աշխատանքը։
Լուսանկարում՝ Մհեր Ենոքյանը
Լուսանկարում՝ Մհեր Ենոքյանը
Պաշտոնական օղակից տեղեկատվական արտահոսքի պատճառով 2019թ–ին էլ գրեթե բոլոր լրատվամիջոցները լուսաբանեցին, որ նա ներման խնդրագիր է ներկայացրել եւ մերժվել։
Ներման գործընթացի գաղտնիության խախտման արդյունքում՝ ցմահ դատապարտյալին ազատ արձակելու կամ չարձակելու թեմայով քննարկումներն այնքան թեժացան, որ թիրախում հայտնվեց նաեւ նրան սիրող կինը։ Նրանք ծանոթացել եւ ամուսնացել են բանտում, երբ Զարուհին որպես լրագրող սկսել է ուսումնասիրել ցմահ դատապարտյալների գործերը։
Ներման գործընթացի գաղտնիության խախտման արդյունքում՝ ցմահ դատապարտյալին ազատ արձակելու կամ չարձակելու թեմայով քննարկումներն այնքան թեժացան, որ թիրախում հայտնվեց նաեւ նրան սիրող կինը։ Նրանք ծանոթացել եւ ամուսնացել են բանտում, երբ Զարուհին որպես լրագրող սկսել է ուսումնասիրել ցմահ դատապարտյալների գործերը։
Մհերն ու Զարուհին՝ դատարանում
Մհեր Ենոքյանը բանտում հայտնվել է համակուրսեցու սպանության մեղադրանքով՝ 20 տարեկանում։ 1996թ.-ին Երևանի պետական բժշկական ինստիտուտի ուսանողը դատապարտվել է մահապատժի, որը Նախագահի հրամանագրով 2003թ.-ից փոխարինվել է ցմահ ազատազրկման։
Երկու անգամ՝ 2004թ.-ին և 2009թ.-ին խցակցի հետ փախել է բանտից ՝ հետագայում հայտարարելով, որ սա հուսահատ փորձ էր՝ ցմահների խնդիրների վրա հանրության ուշադրությունը սեւեռելու համար։
Պայքարում է իր գործի վերանայման համար՝ համարելով իրեն պատանդ, քանի որ, իր խոսքով, «դատապարտվել է մեղադրյալի քառակի անգամ փոփոխված ցուցմունքներից մեկով` առանց հիմնավոր ու անհերքելի ապացույցների, քննչական գործողությունների կոպիտ խախտումներով»:
Մհերը վստահ է, որ ազատության մեջ կլիներ եւ ազատության հույսն էլ կորցրած չէր լինի, եթե 2003թ.-ին չլիներ Հայաստանի երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի հրամանագիրը՝ մահապատիժը ցմահ ազատազրկման փոխարինելու վերաբերյալ։
Երկու անգամ՝ 2004թ.-ին և 2009թ.-ին խցակցի հետ փախել է բանտից ՝ հետագայում հայտարարելով, որ սա հուսահատ փորձ էր՝ ցմահների խնդիրների վրա հանրության ուշադրությունը սեւեռելու համար։
Պայքարում է իր գործի վերանայման համար՝ համարելով իրեն պատանդ, քանի որ, իր խոսքով, «դատապարտվել է մեղադրյալի քառակի անգամ փոփոխված ցուցմունքներից մեկով` առանց հիմնավոր ու անհերքելի ապացույցների, քննչական գործողությունների կոպիտ խախտումներով»:
Մհերը վստահ է, որ ազատության մեջ կլիներ եւ ազատության հույսն էլ կորցրած չէր լինի, եթե 2003թ.-ին չլիներ Հայաստանի երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի հրամանագիրը՝ մահապատիժը ցմահ ազատազրկման փոխարինելու վերաբերյալ։
Ազատության հույսը «գողացած» ներումը
2003թ.-ի հոկտեմբերի 1-ից Եվրոպայի խորհրդի անդամ Հայաստանում վերացավ մահապատիժը, երբ երկրում ուժի մեջ մտավ Մարդու իրավունքների եւ հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին կոնվենցիայի՝ մահապատժի վերացման վերաբերյալ ԹԻՎ 6 արձանագրությունը։
Ռոբերտ Քոչարյանի հրամանագրի հիմքում հենց այս արձանագրության ուժի մեջ մտնելու հանգամանքն էր։
Բայց կար մի «ԲԱՅՑ»...
1991թ-ից ի վեր Հայաստանում մահապատիժը չէր իրագործվում, եւ մահապարտները հույս ունեին ազատվել՝ հետագայում ներում ստանալով։
«Նախկին Քրեական օրենսգիրքը նախատեսում էր, եթե մահապատժի դատապարտված անձին ներում է շնորհվում, ապա կարող է նշանակվել պատիժ 15 տարուց ավելի, բայց 20 տարին չգերազանցող։ Այսինքն՝ առավելագույն շեմը,որը նախատեսվում էր նախկին ՔՕ-ով, դա եղել է 20 տարին»,- ասում է փաստաբան Ռոբերտ Ռեւազյանը, որը որպես ցմահ դատապարտյալ Մհեր Ենոքյանի պաշտպան 2012թ-ին դատական կարգով բողոքարկել էր Նախագահի հրամանագիրը։
Նկարում՝ Ռոբերտ Ռեւազյանը
Դատարանը մերժել էր նրանց հայցը։ Չնայած այդ ժամանակ Ռոբերտ Քոչարյանը այլեւս Նախագահ չէր, այնուամենայնիվ, փաստաբան Ռոբերտ Ռեւազյանը սպասելի էր համարել մերժումը, քանի որ. «Դատավորները նշանակվում եւ ազատվում են Նախագահի կողմից, ենթադրվում է, որ որեւէ դատավոր չի կարող Նախագահի դեմ գնալ»։
Ռոբերտ Ռեւազյանը մնում է նույն կարծիքին, որ Ռոբերտ Քոչարյանի հրամանագիրը սոսկ ներման ակտ չէր, քանի որ այն նաեւ պատիժ է սահմանում, որը միայն ու միայն դատարանի բացառիկ լիազորությունն է։
Հետաքրքիր է, որ հետխորդային բոլոր երկրներում մահապատժի վերացման պարագայում Նախագահները ներում են շնորհել, եւ միայն Հայաստանում ու Ադրբեջանում են մահապատիժը փոխարինել ցմահ ազատազրկմամբ։
«Քոչարյանը չէր կարող ինձ ցմահ ազատազրկել»
Երեւանից մոտ 25 կմ հեռավորությամբ գտնվող «Արմավիր» քրեակատարողական հիմնարկի գրադարանում մոտ մեկուկես ժամ ելումուտ չկա։ Դուռը բացողներն էլ արագ փակում են՝ ներսում տեսնելով տեսախցիկը։
Զրուցակիցս ցմահ դատապարտյալ Արսեն Արծրունին է,որը դատապարտված է Հայաստանում քաղաքական հնչեղություն ունեցող «Դրոյի» հայտնի գործով։
Արսեն Արծրունին մեկն է այն 42 մահապարտներից, որոնք երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի 2003թ.-ի հրամանագրով դարձան ցմահ ազատազրկվածներ։
25 տարվա մեջ առաջին անգամ նա համաձայնվել է տեսախցիկի առաջ հարցազրույց տալ։ Արսեն Արծրունու համաձայնությունը ստանալուց հետո երկու ամիս պետք եղավ, մինչեւ ԱՆ Քրեակատարողական ծառայությունը թույլատրեց այս հարցազրույց։
«Արմավիր» ՔԿՀ ղեկավարությունը նրան թույլատրեց հանդիպել գրադարանում։
“
Ամեն մարդ գիտի, որ Ռոբերտ Քոչարյանի հրամանագիրը սխալ էր,այսինքն՝ օրենքին հակառակ էր: Իր ազդեցությամբ ահավոր եղավ:
Նկարում՝ Արսեն Արծրունին
1990-ականներին մեծ աղմուկ բարձրացրած, Առաջին նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանին ընդդիմադիր ՀՅԴ-ին առնչվող «Դրոյի» գործով դատապարտված Արսեն Արծրունին տարիներ շարունակ պնդում է, որ ՀՀ երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանն իրավունք չուներ իր պատիժը փոխել։ Ըստ նրա՝ ոչ թե պետք է քննարկել
մահապատիժն է ավելի ծանր պատիժ, թե ցմահ ազատազրկումը, այլ պետք է հիշել օրենսդրական մի փաստաթուղթ։
«Ռոբերտ Քոչարյանը իրավունք չուներ մահապարտների պատիժները ցմահ ազատազրկում պատժով փոխարինել միայն մեկ գլխավոր պատճառով՝ գոյություն ուներ «Քրեական օրենսգիրքը կիրառության մեջ դնելու մասին» օրենք, որում սևը սպիտակի վրա նշված էր, որ արգելվում է նախկին մահապարտների պատիժը «ցմահ ազատազրկում» պատիժով փոխարինել»,-ասում է Արսեն Արծրունին։
Ռոբերտ Քոչարյանի ՆՀ-103-Ա հրամանագրից մոտ 4 ամիս առաջ՝ 2003 թվականի ապրիլի 18-ին ընդունվել էր «Հայաստանի Հանրապետության Քրեական օրենսգիրքը գործողության մեջ դնելու մասին» օրենքը, որում ոչ միայն նշվում էր, որ դատարանի կողմից է մահապատիժը փոխարինվում ցմահ ազատազրկմամբ, այլեւ մատնանշում էր բացառությունները։
մահապատիժն է ավելի ծանր պատիժ, թե ցմահ ազատազրկումը, այլ պետք է հիշել օրենսդրական մի փաստաթուղթ։
«Ռոբերտ Քոչարյանը իրավունք չուներ մահապարտների պատիժները ցմահ ազատազրկում պատժով փոխարինել միայն մեկ գլխավոր պատճառով՝ գոյություն ուներ «Քրեական օրենսգիրքը կիրառության մեջ դնելու մասին» օրենք, որում սևը սպիտակի վրա նշված էր, որ արգելվում է նախկին մահապարտների պատիժը «ցմահ ազատազրկում» պատիժով փոխարինել»,-ասում է Արսեն Արծրունին։
Ռոբերտ Քոչարյանի ՆՀ-103-Ա հրամանագրից մոտ 4 ամիս առաջ՝ 2003 թվականի ապրիլի 18-ին ընդունվել էր «Հայաստանի Հանրապետության Քրեական օրենսգիրքը գործողության մեջ դնելու մասին» օրենքը, որում ոչ միայն նշվում էր, որ դատարանի կողմից է մահապատիժը փոխարինվում ցմահ ազատազրկմամբ, այլեւ մատնանշում էր բացառությունները։
Արսեն Արծրունին օրենքում ամրագրված հենց այդ բացառություններն է մեջբերում. «Մահապատժի վերացման վերաբերյալ 2003 թվականի ապրիլի 18-ին ընդունված Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքի դրույթները չեն տարածվում այն անձանց վրա, ովքեր մինչև սույն օրենքի ուժի մեջ մտնելը կատարել են ծանրացուցիչ հանգամանքներում սպանություն, տեռորիստական ակտ, մանկահասակ աղջկա բռնաբարություն»:
Արսեն Արծրունին դատապարտվել է մահապատժի 1996-ի դեկտեմբերի 10-ի Գերագույն դատարանի դատավճռով՝ 1961 թվականին ընդունված Քրեական օրենսգրքով ծանրացուցիչ հանգամանքներում կատարված դիտավորյալ սպանության կազմակերպման համար։
Նա շարունակում է պնդել, որ իր գործով դատավարությունը թերի է եղել, կայացրած վճիռն էլ՝ քաղաքական. «Նրանք, որոնք հետևել են, լավ գիտեն, որ «Դրո» գործը դատաիրավական գործընթաց չէր։ Այն քաղաքական պայքար էր մի կողմից՝ ՀՅԴ-ի, մյուս կողմից՝ նախկին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի ու նրան աջակցող ուժերի միջև»։
Արսեն Արծրունին դատապարտվել է մահապատժի 1996-ի դեկտեմբերի 10-ի Գերագույն դատարանի դատավճռով՝ 1961 թվականին ընդունված Քրեական օրենսգրքով ծանրացուցիչ հանգամանքներում կատարված դիտավորյալ սպանության կազմակերպման համար։
Նա շարունակում է պնդել, որ իր գործով դատավարությունը թերի է եղել, կայացրած վճիռն էլ՝ քաղաքական. «Նրանք, որոնք հետևել են, լավ գիտեն, որ «Դրո» գործը դատաիրավական գործընթաց չէր։ Այն քաղաքական պայքար էր մի կողմից՝ ՀՅԴ-ի, մյուս կողմից՝ նախկին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի ու նրան աջակցող ուժերի միջև»։
«Ինձ մահապատժի դատապարտելու հիմքը եղել էր բացառապես «կրկնահանցագործություն» հատկանիշը»։
Արսեն Արծրունի
ցմահ դատապարտյալ
2011 թվականին, երբ «Քրեական օրենսգրքում» կատարված փոփոխության արդյունքում կրկնահանցագործությունը հանվեց, Արսեն Արծրունին դիմեց դատարան՝ համոզված, որ իր մեղադրանքը վերաորակավորելու անհրաժեշտություն էր առաջացել:
«Պարզից էլ պարզ էր բոլորի համար, որ ինձ պատժի առավելագույն չափով պատժելու հիմքերը վերացել էին»,-ասում է նա։ Սակայն դատարանը մերժեց նրա հայցը։
«Այսպես 2013-ի սկզբին ես պաշտոնապես դարձա բռնադատված, ու արդեն 6 տարի է՝ ինչ պետությունն ինձ անօրեն կերպով զրկված է պահում ազատությունից»,- ասում է Արսեն Արծրունին։
Դատարանում դատախազը, ըստ ցմահ դատապարտյալի, «պահանջել էր կրկնահանցագործությունը փոխարինել «մեկից ավելի մարդկանց» կոչվող ծանրացուցիչ հանգամանքով, որը թույլ էր տալիս ցմահ ազատազրկումը պահել անփոփոխ»։
Արսեն Արծրունին մանրամասնում է՝ իր գործով դատախազը եղել է ներկայիս՝ ՀՀ գլխավոր դատախազ Արթուր Դավթյանը, եւ նրա այդ արտահայտությունը իրենց համար հիմք է դարձել Մարդու իրավունքների Եվրոպական դատարան դիմելու։
Եվրադատարանը որոշում դեռ չի կայացրել։ Նրա տեղեկություններով՝ որոշումը կլինի մինչեւ 2020թ. հունվար։
«Պարզից էլ պարզ էր բոլորի համար, որ ինձ պատժի առավելագույն չափով պատժելու հիմքերը վերացել էին»,-ասում է նա։ Սակայն դատարանը մերժեց նրա հայցը։
«Այսպես 2013-ի սկզբին ես պաշտոնապես դարձա բռնադատված, ու արդեն 6 տարի է՝ ինչ պետությունն ինձ անօրեն կերպով զրկված է պահում ազատությունից»,- ասում է Արսեն Արծրունին։
Դատարանում դատախազը, ըստ ցմահ դատապարտյալի, «պահանջել էր կրկնահանցագործությունը փոխարինել «մեկից ավելի մարդկանց» կոչվող ծանրացուցիչ հանգամանքով, որը թույլ էր տալիս ցմահ ազատազրկումը պահել անփոփոխ»։
Արսեն Արծրունին մանրամասնում է՝ իր գործով դատախազը եղել է ներկայիս՝ ՀՀ գլխավոր դատախազ Արթուր Դավթյանը, եւ նրա այդ արտահայտությունը իրենց համար հիմք է դարձել Մարդու իրավունքների Եվրոպական դատարան դիմելու։
Եվրադատարանը որոշում դեռ չի կայացրել։ Նրա տեղեկություններով՝ որոշումը կլինի մինչեւ 2020թ. հունվար։
Ներել եւ պատժել միաժամանակ
Կյանքը քաղցր է,- Հայաստանի Հելսինկյան կոմիտեի նախագահ Ավետիք Իշխանյանն այսպես կարձագանքի քննարկումներին, թե ո՞րն է ավելի դաժան պատիժ՝ մահապատիժը, թե ցմահ ազատազրկումը։
Ցմահ ազատազրկումը թողնում է հույս, որ դատապարտյալը մի օր կհայտնվի ազատության մեջ, այդ հույսն ամրագրված է նաեւ օրենսդրության մեջ։ Նույնիսկ այսպես մտածելով՝ Ավետիք Իշխանյանը միանշանակ գնահատական չի տա Ռոբերտ Քոչարյանի հայտնի հրամանագրին, քանի որ կա «իրավական կազուս», երբ Նախագահը միաժամանակ ներում է շնորհում եւ ցմահ ազատազրկում։
«Արդյո՞ք իրավունք ուներ ՀՀ նախագահը ներում շնորհելու։ Այո, դա նրա լիազորությունների մեջ է մտնում։ Բայց արդյո՞ք իրավունք ուներ նրանց տալու ցմահ ազատազրկում։ Ահա այստեղ է գալիս հիմնական խնդիրը»։
Ավետիք Իշխանյան
Հայաստանի Հելսինկյան կոմիտեի նախագահ
«Ներում շնորհելուց հետո ցմահ ազատազրկումն ավելի ծանրացնող է դառնում, քանի որ մինչ այդ պահը Քրեական օրենսգրքով նախատեսվում էր, որ եթե մահվան դատապարտվածներին տրվում է ներում, ապա դատարաններ վերանայում են նրանց գործերը եւ տալիս են 15-20 տարի»,- ասում է իրավապաշտպանը։
«Հասարակությունը ունեցել է տպավորություն, որ ազատազրկվածները, մասնավորապես, ցմահ ազատազրկվածները հրեշավոր կերպարներ են։ Որոշ խավեր անգամ քննարկել են՝ արդյոք պետք է վերացվե՞ր մահապատիժը»,- հիշում է նա։
Ցմահ դատապարտյալի կարգավիճակում հայտնվածներից շատերն, իհարկե, փորձեցին դատարանում վիճարկել այդ հրամանագիրը։
«Հաշվի առնելով, որ դատարանները Հայաստանում անկախ չէին, ոչ մի դատավոր չհամարձակվեց հրամանագրին դեմ գնալ։ Բոլոր փորձերը, վերանայելու այդ գործերը, ի չիք դարձան»,-նշում է Ավետիք Իշխանյանը։
Ընդհանրապես, իրավապաշտպանը կարծում է, որ ցմահ դատապարտվածները երկար ժամանակ անտեսված են եղել իշխանությունների կողմից, ու նման վերաբերմունքի հետեւանքով նույն վերաբերմունքին արժանացել նաեւ հասարակության կողմից։
«Հաշվի առնելով, որ դատարանները Հայաստանում անկախ չէին, ոչ մի դատավոր չհամարձակվեց հրամանագրին դեմ գնալ։ Բոլոր փորձերը, վերանայելու այդ գործերը, ի չիք դարձան»,-նշում է Ավետիք Իշխանյանը։
Ընդհանրապես, իրավապաշտպանը կարծում է, որ ցմահ դատապարտվածները երկար ժամանակ անտեսված են եղել իշխանությունների կողմից, ու նման վերաբերմունքի հետեւանքով նույն վերաբերմունքին արժանացել նաեւ հասարակության կողմից։
Ավետիք Իշխանյանը համոզված է, որ Հայաստանում եղել է քաղաքական հատուկ որոշում՝ ցմահ ազատազրկվածների թեման փակելու, այսինքն՝ ամեն ինչ անել, որպեսզի նրանց նկատմամբ չկիրառվի որեւէ իրավական մեթոդ՝ նրանց վաղաժամկետ ազատման, ներման կամ վերանայման հարցերով, չնայած այդ օրենքի պահանջն էր։
Նկարում՝ Ավետիք Իշխանյանը
Նա այլ կերպ չի կարող մտածել, քանի որ 2011թ-ին Քրեական օրենսգրքում արված փոփոխությունները վերստին ցմահ դտապարտյալներին շրջանցեցին։
2011թ-ի մայիսի 23-ին ԱԺ-ն ընդունեց «Քրեական օրենսգրքում փոփոխություններ ու լրացումներ կատարելու մասին» օրենքը, որով սահմանվեց ազատազրկման առավելագույն նոր պատժաչափ` 20 տարի` նախկին 15-ի փոխարեն:
Նման փոփոխության անհրաժեշտություն ՀՀ Գլխավոր դատախազ Աղվան Հովսեփյանը բացատրել էր դատական պրակտիկայում ի հայտ եկած հանգամանքով. դատավորները, պարզվում է, չէին կողմնորոշվում։
2011թ-ի մայիսի 23-ին ԱԺ-ն ընդունեց «Քրեական օրենսգրքում փոփոխություններ ու լրացումներ կատարելու մասին» օրենքը, որով սահմանվեց ազատազրկման առավելագույն նոր պատժաչափ` 20 տարի` նախկին 15-ի փոխարեն:
Նման փոփոխության անհրաժեշտություն ՀՀ Գլխավոր դատախազ Աղվան Հովսեփյանը բացատրել էր դատական պրակտիկայում ի հայտ եկած հանգամանքով. դատավորները, պարզվում է, չէին կողմնորոշվում։
«Մեր քրեական պատժողական քաղաքականության մեջ անհամաչափության էր հասցված ազատազրկման առավելագույն չափի և ցմահ ազատազրկման միջեւ տարբերությունը: Եթե ոչ 15 տարի` ուրեմն ցմահ ազատազրկում: Այսօր մենք արդեն ունենք 99 ցմահ ազատազրկման դատապարտված, ինչը բավական մեծ թիվ է: Շատ դեպքերում պատիժը որոշելիս չէին կարողանում անհատականացնել պատժաչափը, հանցագործի անձին և հանրության համար վտանգավորության աստիճանին համարժեք կիրառել համապատասխան պատժամիջոց»
Աղվան Հովսեփյան
ՀՀ գլխավոր դատախազ (2007-2013)
«Շատ բնական էր եւ կարելի էր ողջունել այդ որոշումը , բայց արդյո՞ք սրանից չէր հետեւում, որ մինչ այդ ցմահ ազատազրկվածները կարող էին դիմել դատարան ՝ իրենց գործերի վերանայման համար։ Սա մեղմացնող հանգամանք էր եւ նոր երեւան եկած հանգամանք։ Բայց կրկին բոլոր դիմումները մերժվեցին»,- ասում է իրավապաշտպան Ավետիք Իշխանյանը։
91 ցմահ դատապարտյալ
Հայաստանի քրեակատարողական հիմնարկներում պատիժ կրողների մեջ չկա մեկը, որի ցմահ ազատազրկման դատավճիռը կայացված լինի 2013թ-ից հետո։
Գյումրիում Ավետիսյանների 7 հոգանոց ընտանիքի սպանության համար 2016թ ցմահ դատապարտված ռուս զինծառայող Վալերի Պերմյակովը իր պատիժը կրում է Ռուսաստանում։
2019թ մայիսի 15-ի դրությամբ Հայաստանի քրեակատարողական հիմնարկներում իրենց պատիժն են կրում 91 ցմահ դատապարտյալներ:
Եվրոպայի խորհրդի անդամ երկրներում՝ 100 հազար բնակչի հաշվարկով, սա համարվում է բարձր ցուցանիշ` 3.06: Համեմատության համար նշենք, որ 100 հազար բնակչի հաշվարկով՝ Ռուսաստանում այն կազմում է 1.2, Ֆրանսիայում՝ ընդամենը 0.7։
Ցմահ ազատազրկվածներից ամենատարեցը 72 տարեկան է, ամենաերիտասարդը՝ 28։ Հայաստանում երբեք չի եղել կին ցմահ դատապարտյալ։
2003 թվականից առ այսօր քրեակատարողական հիմնարկներից ազատվել է 6 ցմահ ազատազրկման դատապարտված անձ: Նրանցից 2-ը՝ պատժի հետագա կրմանը խոչընդոտող ծանր հիվանդության պատճառով, 1-ը՝ պայմանական վաղաժամկետ, 3-ի նկատմամբ՝ հայտնի «Մատաղիսի գործով» ՀՀ վճռաբեկ դատարանի որոշմամբ՝ օրինական ուժի մեջ չմտած դատավճիռը բեկանվել է, գործը ուղարկվել նոր նախաքննության և ընտրված խափանման միջոց կալանավորումը վերացվել է:
Ցմահ դատապարտյալներից 25-ի պատժի կրման 20 տարին լրացել է, այսինքն այն ժամկետը, որից հետո ցմահ ազատազրկման դատապարտված անձին, համաձայն «Ներման մասին» օրենքի կարող է ներում շնորհվել:
Նույնիսկ ցմահ դատապարտյալներից մեկի պատժի կրման 27 տարին է լրացել, բայց նա ազատության մեջ չի հայտնվել։
2018թ ընթացքում ցմահ ազատազրկման դատապարտված անձանցից 32-ը ներկայացրել են ներման խնդրագիր, ոչ մի խնդրագիր չի բավարարվել։
91 ցմահ դատապարտյալների անհրաժեշտ պայմաններն ապահովելու համար օրական ծախսվում է 11601 ՀՀ դրամ,որից 607 դրամը դատապարտյալի սննդի, մնացածը՝ շենքերի պահպանության եւ աշխատողների աշխատավարձի համար։
Հայաստանի քրեակատարողական հիմնարկներում պատիժ կրողների մեջ չկա մեկը, որի ցմահ ազատազրկման դատավճիռը կայացված լինի 2013թ-ից հետո։
Գյումրիում Ավետիսյանների 7 հոգանոց ընտանիքի սպանության համար 2016թ ցմահ դատապարտված ռուս զինծառայող Վալերի Պերմյակովը իր պատիժը կրում է Ռուսաստանում։
2019թ մայիսի 15-ի դրությամբ Հայաստանի քրեակատարողական հիմնարկներում իրենց պատիժն են կրում 91 ցմահ դատապարտյալներ:
Եվրոպայի խորհրդի անդամ երկրներում՝ 100 հազար բնակչի հաշվարկով, սա համարվում է բարձր ցուցանիշ` 3.06: Համեմատության համար նշենք, որ 100 հազար բնակչի հաշվարկով՝ Ռուսաստանում այն կազմում է 1.2, Ֆրանսիայում՝ ընդամենը 0.7։
Ցմահ ազատազրկվածներից ամենատարեցը 72 տարեկան է, ամենաերիտասարդը՝ 28։ Հայաստանում երբեք չի եղել կին ցմահ դատապարտյալ։
2003 թվականից առ այսօր քրեակատարողական հիմնարկներից ազատվել է 6 ցմահ ազատազրկման դատապարտված անձ: Նրանցից 2-ը՝ պատժի հետագա կրմանը խոչընդոտող ծանր հիվանդության պատճառով, 1-ը՝ պայմանական վաղաժամկետ, 3-ի նկատմամբ՝ հայտնի «Մատաղիսի գործով» ՀՀ վճռաբեկ դատարանի որոշմամբ՝ օրինական ուժի մեջ չմտած դատավճիռը բեկանվել է, գործը ուղարկվել նոր նախաքննության և ընտրված խափանման միջոց կալանավորումը վերացվել է:
Ցմահ դատապարտյալներից 25-ի պատժի կրման 20 տարին լրացել է, այսինքն այն ժամկետը, որից հետո ցմահ ազատազրկման դատապարտված անձին, համաձայն «Ներման մասին» օրենքի կարող է ներում շնորհվել:
Նույնիսկ ցմահ դատապարտյալներից մեկի պատժի կրման 27 տարին է լրացել, բայց նա ազատության մեջ չի հայտնվել։
2018թ ընթացքում ցմահ ազատազրկման դատապարտված անձանցից 32-ը ներկայացրել են ներման խնդրագիր, ոչ մի խնդրագիր չի բավարարվել։
91 ցմահ դատապարտյալների անհրաժեշտ պայմաններն ապահովելու համար օրական ծախսվում է 11601 ՀՀ դրամ,որից 607 դրամը դատապարտյալի սննդի, մնացածը՝ շենքերի պահպանության եւ աշխատողների աշխատավարձի համար։
Կյանքը կարճ է բանտում
Պատժի 20 տարվա շեմն առաջինը հատեց ցմահ դատապարտյալ Մանուկ Սեմերջյանը։ 2011 թվականի փետրվարի 2-ին լրացավ ժամկետը, եւ նա դիմեց վաղաժամկետ ազատ արձակվելու համար։ Դատարանը մերժեց նրան` տուժող կողմին վճարվելիք տույժը՝ ընդամենը 56000 դրամը չմարելու պատճառաբանությամբ:
Դատարանը հաշվի չառավ, որ Սեմերջյանը 20 տարիներին չէր ունեցել որևէ խախտում: Անտեսվեց նույնիսկ հանգամանքը որ դատապարտյալը երկու անգամ տարել էր ծանր վիրահատություն: Պատժի 21 տարին լրանալուց հետո նրան ընդամենը տեղափոխեցին կիսափակ ռեժիմային ՔԿՀ։
Նա մահացավ մի քանի ամիս անց՝ 2012 թ-ի դեկտեմբերի վերջին օրը՝ 45 տարեկան հասակում։
Դատարանը հաշվի չառավ, որ Սեմերջյանը 20 տարիներին չէր ունեցել որևէ խախտում: Անտեսվեց նույնիսկ հանգամանքը որ դատապարտյալը երկու անգամ տարել էր ծանր վիրահատություն: Պատժի 21 տարին լրանալուց հետո նրան ընդամենը տեղափոխեցին կիսափակ ռեժիմային ՔԿՀ։
Նա մահացավ մի քանի ամիս անց՝ 2012 թ-ի դեկտեմբերի վերջին օրը՝ 45 տարեկան հասակում։
Իրավապաշտպանները այդ ժամանակ արդեն հարց բարձրացրեցրին՝ եթե «ցմահ դատապարտյալները չունեն սեփական գումար վաստակելու հնարավորություն, ինչ միջոցներից նրանք պետք է վճարեն գումարները: Այսինքն հասարակություն վերադառնալու, ուղղվելու, վարքում դրական տեղաշարժեր դրսևորելու որևէ ազդակ չունեն այս մարդիկ»:
Աշխատանքի բացակայության մասին նշվում է նաեւ ԵԽ Խոշտանգումների եւ անմարդկային կամ արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքի կամ պատժի կանխարգելման եվրոպական կոմիտեի՝ ԽԿԿ-ի զեկույցներում։
ԽԿԿ-ին մտահոգում է այն հանգամանքը, որ ցմահ դատապարտյալները չունեն աշխատանք։ Վերջին զեկույցում նշվում է, որ բացառությամբ երեք ցմահ դատապարտյալների, որոնք հեռակա են սովորում, մյուսները «փակված են իրենց խցերում մոտ 23 ժամ, եւ իրենց զբաղմունքը հեռուստացույցն է, սեղանի խաղերն ու գրքերը»:
Կոմիտեն Հայաստանի մասին իր վերջին զեկույցը հրապարակել է 2016թ. վերջին՝ ամփոփելով 2015թ. հոկտեմբերյան այցը։ Իր հաջորդ այցը կոմիտեն նախատեսել է այս տարվա՝ 2019թ.–ի ընթացքում:
ԽԿԿ-ին մտահոգում է այն հանգամանքը, որ ցմահ դատապարտյալները չունեն աշխատանք։ Վերջին զեկույցում նշվում է, որ բացառությամբ երեք ցմահ դատապարտյալների, որոնք հեռակա են սովորում, մյուսները «փակված են իրենց խցերում մոտ 23 ժամ, եւ իրենց զբաղմունքը հեռուստացույցն է, սեղանի խաղերն ու գրքերը»:
Կոմիտեն Հայաստանի մասին իր վերջին զեկույցը հրապարակել է 2016թ. վերջին՝ ամփոփելով 2015թ. հոկտեմբերյան այցը։ Իր հաջորդ այցը կոմիտեն նախատեսել է այս տարվա՝ 2019թ.–ի ընթացքում:
Մահը բանտում՝ թվերով
2011-2017թթ. ՀՀ ԱՆ քրեակատարողական հիմնարկներում գրանցվել է մահվան ընդհանուր 191 դեպք, որից 70-ը սիրտ-անոթային համակարգի խանգարումների հետեւանքով։ 27-ը եղել է ինքնասպանության դեպք:
ՀՀ ԱՆ քրեաատարողական հիմնարկներում և մարմիններում հասարակական վերահսկողություն իրականացնող հասարակական Դիտորդների խումբը 2018 թվականի գործունեության արդյունքները դեռ չի հրապարակել։ Սակայն արդեն հայտնի է, որ 2018թ. ՀՀ ԱՆ քրեակատարողական հիմնարկներում արձանագրվել է մահվան 18 դեպք, որից երկուսը եղել են ցմահ դատապարտյալներ։ Այս տարվա առաջին եռամսյակում մահացել է 10 դատապարտյալ,որից մեկը՝ նախկին մահապարտ։ Ցմահների մահվան վերջին դեպքերում պատճառ է նշվել սիրտ անոթային հիվանդությունը։
Նկարում՝ բանտում մահացած ցմահների թիվը/ 2004-2019/
ՀՀ ԱՆ քրեաատարողական հիմնարկներում և մարմիններում հասարակական վերահսկողություն իրականացնող հասարակական Դիտորդների խումբը 2018 թվականի գործունեության արդյունքները դեռ չի հրապարակել։ Սակայն արդեն հայտնի է, որ 2018թ. ՀՀ ԱՆ քրեակատարողական հիմնարկներում արձանագրվել է մահվան 18 դեպք, որից երկուսը եղել են ցմահ դատապարտյալներ։ Այս տարվա առաջին եռամսյակում մահացել է 10 դատապարտյալ,որից մեկը՝ նախկին մահապարտ։ Ցմահների մահվան վերջին դեպքերում պատճառ է նշվել սիրտ անոթային հիվանդությունը։
Նկարում՝ բանտում մահացած ցմահների թիվը/ 2004-2019/
«Ես կաշկանդված եմ».Արտակ Զեյնալյան
Արդյո՞ք ՀՀ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի ՆՀ-103-Ա հրամանագիրը համապատասխանում էր օրենքին։
«Ես ժամանակին դրա վերաբերյալ տեսակետ արտահայտել եմ որպես իրավաբան եւ իրավապաշտպան։ Այժմ ես Արդարադատության նախարար եմ եւ կաշկանդված եմ կարգավիճակով եւ ստատուսով՝ դրա վերաբերյալ դիրքորոշում հայտնելու համար»
Արտակ Զեյնալյան
ՀՀ արդարադատության նախարար
Ցմահ դատապարտյալները չեն մոռացել Արդարադատության նախարարի նախկին դիրքորոշումը եւ դեռեւս 2018թ հունիսին՝ հիշեցրել են նրան նամակով.
«Հարգարժան պարոն Ա.Զեյնալյան, Դուք, այն հասարակական-քաղաքական եզակի արդարամիտ գործիչներից եք, ով ամեն պատեհ պահի՝ համաժողովներում, այցերի ժամանակ և այլն, բարձրաձայնում էիք այն խնդիրը, որ 2003թ. օգոստոսի 1-ին ՀՀ 2-րդ նախագահ Ռ. Քոչարյանը, թույլ տալով օրենքի կոպիտ խախտում, 42 մահապատժի դատապարտյալներին շնորհեց «ներում»՝ մահապատիժը փոխարինելով ցմահ դատապարտման՝ օրենքով նախատեսված 15-20 տարվա փոխարեն»։
«Հարգարժան պարոն Ա.Զեյնալյան, Դուք, այն հասարակական-քաղաքական եզակի արդարամիտ գործիչներից եք, ով ամեն պատեհ պահի՝ համաժողովներում, այցերի ժամանակ և այլն, բարձրաձայնում էիք այն խնդիրը, որ 2003թ. օգոստոսի 1-ին ՀՀ 2-րդ նախագահ Ռ. Քոչարյանը, թույլ տալով օրենքի կոպիտ խախտում, 42 մահապատժի դատապարտյալներին շնորհեց «ներում»՝ մահապատիժը փոխարինելով ցմահ դատապարտման՝ օրենքով նախատեսված 15-20 տարվա փոխարեն»։
Հետաքրքիր է, որ մինչեւ 2003թ Ռոբերտ Քոչարյանի հրամանագիրը՝ մի սեմինարի որպես «Հանրապետություն» կուսակցության անդամ մասնակցող Արտակ Զեյնալյանը, անդրադառնալով այդ պահի դրությամբ մահապատժի դատապարտված եւ 10 տարուց ավելի սպասողական վիճակում գտնվողներին, այսպիսի կարծիք էր հայտնել.
«....գուցե որոշումները մահապատժի արդար են, բայց դրանք օրինական չեն: Կարծում եմ, որ օրինապահ իշխանությունների պարագայում՝ դատախազը պետք է բողոքարկի այդ որոշումները եւ մահապատժի որոշումները փոխվեն տվյալ ժամանակվա Քրեական օրենսգրքով նախատեսված այլ պատժով»:
42 դատապարտյալի վիճակը վատթարացել է
«Ներման ինստիտուտի գաղափարը հենց նրանում է, որ այն դիտվում է որպես մարդասիրական քայլ Հանրապետության նախագահի կողմից, որի արդյունքում դատապարտվածի վիճակը բարելավվում է, ավաղ, ՀՀ նախկին նախագահի հ. ՆՀ-103-Ա ներման հրամանագրի հետևանքով թվով 42 դատապարտյալի վիճակը բացարձակապես չի բարելավվել, այլ ընդհակառակը՝ ավելի վատթարացել է, պատիժը մեղմացվելու փոխարեն այն խստացվել է»։
Նախագահը գործել է դատարանի փոխարեն
«....ներում շնորհելով ՀՀ նախագահն իր հրամանագրով լուծել է պատժի տեսակի որոշման և նշանակման հարցը (պատժելիության հարցը), ինչը պետք է աներ դատարանը (ՀՀ Սահմանադրություն, ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգիրք)»։
Սահմանադրության և Օրենքի խախտում է տեղի ունեցել
«Սահմանադրության և Օրենքի խախտում է տեղի ունեցել, սակայն, ինչպես ցույց է տալիս իրականությունը, Հայաստանի Հանրապետությունը չի ընդունում և չի ցանկանում ուղղել այն սխալը, որը թույլ է տվել ՀՀ նախկին նախագահը»
Ցմահ դատապարտյալների նկատմամբ՝ անհատական մոտեցում
«Ինչո՞ւ եք մերժել»,- 2018թ աշնանը, երբ խորհրդարանում քննարկվում էր «Համաներման մասին» օրինագիծը, ՀՀ ԱԺ պատգամավոր Ալեն Սիմոնյանը այս հարց ուղղեց նախագիծը ներկայացնող ՀՀ արդարադատության նախարար Արտակ Զեյնալյանին։
11 պատգամավոր նամակով դիմել էր նրան, որ ցմահ դատապարտյալները նույնպես ներառվեն համաներման
շրջանակի մեջ, սակայն մերժում էին ստացել։
11 պատգամավոր նամակով դիմել էր նրան, որ ցմահ դատապարտյալները նույնպես ներառվեն համաներման
շրջանակի մեջ, սակայն մերժում էին ստացել։
«Անհատական մոտեցում է ցուցաբերվելու ցմահ դատապարտյալների նկատմամբ։ Վարչապետը հայտարարել է, որ այս կառավարությունը համարում է, որ ցմահ դատապարտյալներին համաներմամբ սխալ է ազատ արձակել, սակայն նրանք իրավունք ունեն և պայմանական վաղաժակետ ազատ արձակման, և ներման»,- եղավ Արտակ Զեյնալյանի պատասխանը։
Նախարարը համոզեց, ու 2018թ նոյեմբերի 1-ին ընդունված համաներումը շրջանցեց ցմահ դատապարտյալներին։
Ի դեպ, ՀՀ գլխավոր դատախազության տեղեկատվության համաձայն՝ «Էրեբունի-Երևանի հիմնադրման 2800-ամյակի և Հայաստանի Առաջին Հանրապետության անկախության հռչակման 100-ամյակի կապակցությամբ քրեական գործերով համաներում հայտարարելու մասին» 2018 թվականի նոյեմբերի 1-ի ՀՕ-414-Ն օրենքի կիրառմամբ մայիսի 17-ի դրությամբ ՀՀ ԱՆ քրեակատարողական հիմնարկներից ազատ էր արձակվել 646 դատապարտյալ, որոնցից 81-ը կրկին կատարել է նոր հանցագործություն:
Ի դեպ, ՀՀ գլխավոր դատախազության տեղեկատվության համաձայն՝ «Էրեբունի-Երևանի հիմնադրման 2800-ամյակի և Հայաստանի Առաջին Հանրապետության անկախության հռչակման 100-ամյակի կապակցությամբ քրեական գործերով համաներում հայտարարելու մասին» 2018 թվականի նոյեմբերի 1-ի ՀՕ-414-Ն օրենքի կիրառմամբ մայիսի 17-ի դրությամբ ՀՀ ԱՆ քրեակատարողական հիմնարկներից ազատ էր արձակվել 646 դատապարտյալ, որոնցից 81-ը կրկին կատարել է նոր հանցագործություն:
Նկարում՝ ՀՀ ԱԺ դահլիճ
Լեգիտիմ ակնկալիք
« Ցմահ ազատազրկում դատավճիռը դա պայմանականություն է իրենից ենթադրում և անձը, ով դատապարտվել է ցմահ ազատազրկման, պիտի օրինական սպասելիք, լեգիտիմ ակնկալիք ունենա, որ ինչ -որ մի ժամանակ հետո նա պիտի ազատ արձակվի, կարող է ազատ արձակվել: Սա առաջացնում է մոտիվացիա մարդու մոտ ապրելու եւ նաև իրավաչափ վարքագիծ դրսևորելու: Սա շատ կարևոր է, որովհետև ցմահ ազատազրկումը չի նշանակում «մահացնել» անազատության մեջ»,- ասում է Արդարադատության նախարար Արտակ Զեյնալյանը։
«Լեգիտիմ ակնկալիք»-ը այդ երկու իրավական՝ պայմանական վաղաժամկետ ազատման եւ ներման ինստիտուտների կիրառումն է։ Սա նաեւ մեր իշխանությունների հայտարարած անհատական մոտեցումն է, երբ գնահատվում է կոնկրետ դատապարտյալի վարքը, վտանգավորությունը, եւ այլն։
«Լեգիտիմ ակնկալիք»-ը այդ երկու իրավական՝ պայմանական վաղաժամկետ ազատման եւ ներման ինստիտուտների կիրառումն է։ Սա նաեւ մեր իշխանությունների հայտարարած անհատական մոտեցումն է, երբ գնահատվում է կոնկրետ դատապարտյալի վարքը, վտանգավորությունը, եւ այլն։
Արտակ Զեյնալյանի խոսքով՝ իրենք արդեն իսկ ունեն գործնական բացառիկ օրինակ։ Իրենց իշխանության օրոք պատժի կրումից պայմանական վաղաժամկետ ազատվել է ցմահ ազատազրկման դատապարտված անձ, որը անազատության մեջ էր 1996թ.-ին։ Նախկինում նման նախադեպ չի եղել։
Ի դեպ, կա տեսակետ, որ ցմահ դատապարտյալ Կարեն Օգանեսյանը ազատ արձակվեց, քանի որ դեպքը տեղի էր ունեցել ԱՄՆ-ում, եւ տուժողի իրավահաջորդները Հայաստանում չեն բնակվում։
Ի դեպ, կա տեսակետ, որ ցմահ դատապարտյալ Կարեն Օգանեսյանը ազատ արձակվեց, քանի որ դեպքը տեղի էր ունեցել ԱՄՆ-ում, եւ տուժողի իրավահաջորդները Հայաստանում չեն բնակվում։
Ցմահ դատապարտյալի՝ ազատության մեջ հայտնվելու տարբերակներից մյուսը ներման խնդրագիրն է։ Ոչ նախկին, ոչ գործող իշխանությունների օրոք առայժմ ցմահ դատապարտյալին ներելու նախադեպ չի եղել։
Ըստ Արդարադատության նախարարության Քրեակատարողական ծառայության՝ 2018թ ցմահ դատապարտվածներից 32-ը ներկայացրել է ներման խնդրագիր, բայց ոչ մի դիմում չի բավարարվել։
«Ներման որոշումը դա անհատական իրավական ակտ է. այդ որոշման կայացման հիմքերի բացատրման, մեկնաբանման, պարզաբանման պարտականության չկա։ Այդ սուբյեկտիվ է եւ ներքին համոզմամբ է իրականացվում»
Արտակ Զեյնալյան
ՀՀ արդարադատության նախարար
Հայաստանում այդ գործընթացը տեղի է ունենում այսպես.
Ներման հանձնաժողովը ներկայացնում է եզրակացություն Վարչապետին, վերջինս էլ իր դիրքորոշումը ներկայացնում է Նախագահին, որն էլ կայացնում է որոշումը։
Ներման հանձնաժողովը ներկայացնում է եզրակացություն Վարչապետին, վերջինս էլ իր դիրքորոշումը ներկայացնում է Նախագահին, որն էլ կայացնում է որոշումը։
Ցմահ դատապարտյալ Արսեն Արծրունու պատմությունը
«Անցած տարի «Արմավիր» քրեակատարողական հիմնարկում մենք հանդիպեցինք նախարար Զեյնալյանի հետ։ Հարգարժան նախարարը տարբեր ցմահականների տարբեր ձևով վերաբերվեց։
Մեկ դատապարտյալի, որի թղթածրարը բոլոր ցմահականների մեջ ամենալավն ու բացառիկն է, (այն իմաստով որ նա ոչ միայն բուհական ուսանող է, հրապարակել է բանաստեղծությունների հավաքածու, այլ նա նույնիսկ իր տուժողների իրավահաջորդների հետ լեզու է գտել ու վերջիններս ներել են նրան), նա առաջարկեց ներման խնդրագիր գրել։
Սակայն անհեթեթի թատրոնի նման Գոդոն չեկավ, մերժեցին նրա ներման խնդրագիրը։
Պարոն նախարարը համոզված էր, որ առնվազն նման ցմահականների պարագայում անհրաժեշտ է ներման միջոցով անհապաղ լուծել ազատության հարցը։ Դա ոգևորիչ էր բոլորիս համար։
Իսկ ինձ պարոն Զեյնալյանն ասաց, որ չգիտի «Դրո գործի» մասին ու որ չի կարող ինձ որևէ խորհուրդ տալ։ Երբ զարմացած նայեցի նրան, նա շարունակեց. «Իսկ տուժողների հետ լեզու գտե՞լ ես»։
Պատասխանս այն էր, որ տուժողների իրավահաջորդների ու իմ միջև երկխոսություն ստեղծելը, պրոբացիոն համակարգի դերն է և ոչ իմը, քանի որ ես, ցմահ ազատազրկյալների մեծ մասի նման, բանտում նստած ունակ չեմ իմանալ, թե որտեղ են նրանք գտնվում և ինչպես կարող եմ կապ հաստատել նրանց հետ:
Եւ արդյո՞ք նրանք ցանկանում են հիշել իրենց կյանքի տրավմատիկ այդ ժամանակահատվածը, հատկապես որ վաղաժամկետի դատի օրերին, երբ նրանք հրավիրվել էին դատարան, չէին ներկայացել ու հետևաբար պետք է համարենք, որ դեմ չեն, որ ազատվեմ։
Նախարարի նման կեցվածքից կարող էի եզրակացնել միայն մեկ բան՝ որ մաս եմ կազմում նրանց կողմից ձևավորված՝ երբեք չազատվելու և բանտում մահանալու ենթակա դատապարտվածների ցուցակին։
Արսեն Արծրունի
ցմահ դատապարտյալ
Ամեն դեպքում, որոշեցի ներման խնդրագրով դիմել պարոն Փաշինյանին, ու անցած տարվա հոկտեմբեր ամսին լավ փաստագրված դիմում հղեցի։ Իրո՛ք, ուզում էի հավատալ, որ Հայաստանում մի բան փոխվել է։
Սակայն բոլորի հետ ինքս էլ մերժում ստացա։ Ու այդ մերժումը չուներ որևէ պատճառաբանություն»։
Սակայն բոլորի հետ ինքս էլ մերժում ստացա։ Ու այդ մերժումը չուներ որևէ պատճառաբանություն»։
«Պետական մարմինը խախտել է մեր իրավունքը»
Եթե մերժում ստանալուց հետո՝ Արսեն Արծրունին հրապարակում է այդ մասին, ապա մեկ այլ ցմահ դատապարտյալի՝ Մհեր Ենոքյանի ներման խնդրագրի մասին հանրությանը հայտնի դարձավ՝ գործընթացի հենց սկզբում։ Տեղեկատվության արտահոսքը դարձավ առիթ՝ համացանցում քննարկելու դատապարտյալի անձնական կյանքը՝ հոգեկան ծանր տառապանքներ պատճառելով նրա կնոջը։
Զարուհին՝ ամուսնու հետ դատարանում
Զարուհի Մեժլումյանին թե ամուսնուն ներում չշնորհելը, թե տեղեկատվության արտահոսք, հոգեկան նույն ցավն են պատճառել։
«Մարդու իրավունքի իրացման դեմ նման կազմակերպված հակազդեցությունը նախ հակաիրավական էր, երկրորդ՝ հրահրված էր մեկ անձի կողմից։ Դա հանրություն չէր, ինչպես փորձ էր արվում ներկայացնել, այլ սոցհարթակներում բազում վարձկան ֆեյք պրոֆիլներից արշավ, որը փորձեցին ներկայացնել իբրև հանրային կարծիք»,-ասում է նա։
Ըստ նրա՝ պետությունը պարտավոր էր ապահովել քննարկվող հարցի գաղտնի ռեժիմը. «Առաջին հերթին, պետական մարմինն է խախտել մեր իրավունքը, սակայն անգամ ծառայողական քննություն չի իրականացվում՝ պարզելու արտահոսքի դրդապատճառները, որ հետագայում բացառվեն դրանք»։
«Ներման իրավասություն ունեցող պետական բարձրաստիճան պաշտոնյաները պետք է նայեին փաստերը, դատապարտյալի անձը բնութագրող ձեռքբերումները՝ ընտանիք, ուսում, աշխատանք, հեղինակած գրքեր, լրագրողական ու գրական մրցույթներում մրցանակներ, եւ ոչ թե ինչ-ինչ քաղաքական ենթատեքստով հրահրված՝ իրավունքի իրացման դեմ արշավին տեղի տային»:
Զարուհի Մեժլումյան
ցմահ դատապարտյալի կին
Փաստաբան Զարուհի Մեժլումյանը այս պատմությունից մի քանի ամիս անց հիմնել է «Քո պաշտպանը» ընկերությունը, որը զբաղվելու է քրեական արդարադատության խնդիրներով, իսկ գլխավոր թիրախում դատական սխալներն են լինելու:
Ծառայողական քննություն չանցկացնելու պատճառը
«Մենք չենք կարող ենթադրությամբ ասել, ինչ կլիներ, եթե....,- Արդարադատության նախարարն արձագանքում է Մհեր Ենոքյանի կնոջ հայտարարությանը, թե հանրային ճնշումն ազդել է գործընթացի վրա,որը պետք է գաղտնի լիներ,-Մի քանի ցմահ դատապարտյալի վերաբերյալ ներման խնդրագրեր են քննարկվել եւ դրանց կապակցությամբ որոշումներ ընդունվել։ Նրանց մասով չի եղել նման ալիք, բայց եւ չկա ներման որոշում»։
«Կլիներ արդյո՞ք... դժվար է կանխատեսել պայմանականությունների հիման վրա»,- ասում է Արտակ Զեյնալյանը, չնայած կա տեսակետ, որ տեղեկատվական արտահոսքը ազդել է ամբողջ գործընթացի վրա։
Ինչ վերաբերում է խնդրագրերի հետ կապված՝ տեղեկատվության արտահոսքին, ապա նա նշում է, որ օրենսդրական կարգավորումների բաց կա այստեղ. «Հիմա այդ ուղղությամբ ենք աշխատում, որպեսզի պահպանվի այդ գաղտնիքը որպես լեգիտիմ շահ»։
Իսկ ծառայողական քննություն չի եղել, քանի որ, ըստ նրա, լիարժեք իրավակարգավորումների պարագայում միայն իմաստ կունենար այն անցկացնելը։
Ինչ վերաբերում է խնդրագրերի հետ կապված՝ տեղեկատվության արտահոսքին, ապա նա նշում է, որ օրենսդրական կարգավորումների բաց կա այստեղ. «Հիմա այդ ուղղությամբ ենք աշխատում, որպեսզի պահպանվի այդ գաղտնիքը որպես լեգիտիմ շահ»։
Իսկ ծառայողական քննություն չի եղել, քանի որ, ըստ նրա, լիարժեք իրավակարգավորումների պարագայում միայն իմաստ կունենար այն անցկացնելը։
Նկարում՝ Արտակ Զեյնալյանը
Ի պատասխան քննադատությունների՝ նախարարը բարեփոխման ՝ մեկ օրինակ է բերում։
Ցմահ ազատազրկման դատապարտված անձանց համար կարճատև և երկարատև տեսակցությունների թիվը կրկնապատկվել է. տարվա ընթացքում առնվազն վեց կարճատև և երկու երկարատև տեսակցության տրամադրման հնարավորություն է ստեղծվել:
Ցմահ ազատազրկման դատապարտված անձանց համար կարճատև և երկարատև տեսակցությունների թիվը կրկնապատկվել է. տարվա ընթացքում առնվազն վեց կարճատև և երկու երկարատև տեսակցության տրամադրման հնարավորություն է ստեղծվել:
Տաբո՞ւ, թե՞ տուժողի շահ
ՀՀ Սահմանադրական դատարանը իր որոշումներից մեկում նշել է, որ պատժից ազատելու օրենսդրական ընդհանուր քաղաքականության շրջանակներում հանցագործությամբ տուժողին պատճառված վնասը հատուցելը կամ այն այլ կերպ հարթելը չի դիտարկվում որպես բացառիկ նախապայման, առանց որի անհնար է անձին պատժից ազատել։ Այս համատեքսում՝ պատիժը կրելուց պայմանական վաղաժամկետ ազատելու հիմքում ևս չի դրվում հանցագործությամբ տուժողին պատճառված վնասը հատուցված կամ այն այլ կերպ հարթված լինելու որպես բացառիկ նախապայման:
Նկարում՝ ՍԴ շենքը
Սակայն ցմահ դատապարտյալները պնդում են, որ իրենց պարագայում մշտապես առաջ է քաշվում տուժողի խնդիրը։
Ցմահ դատապարտյալ Արսեն Արծրունին կասկածներ ունի, որ կան քրեական գործեր, որոնց պատճառով տաբու է ստեղծվել ցմահների նկատմամբ վերաբերմունքը չփոխելու։ Դրանցից մեկն էլ նա համարում է «Հոկտեմբերի 27»-ի գործը։
Հիշեցնենք, որ 1999թ հոկտեմբերի 27-ին ժամը 17:00-ի մոտ հինգ զինված անձինք` Նաիրի Հունանյանի գլխավորությամբ, ներխուժեցին Հայաստանի խորհրդարանի նիստերի դահլիճ ու գնդակահարեցին ԱԺ նախագահ Կարեն Դեմիրճյանին, վարչապետ Վազգեն Սարգսյանին, Աժ փոխնագահներին, պատգամավորների: Նրանք դատապարտվեցին ցմահ ազատազրկման։
Ցմահ դատապարտյալ Արսեն Արծրունին կասկածներ ունի, որ կան քրեական գործեր, որոնց պատճառով տաբու է ստեղծվել ցմահների նկատմամբ վերաբերմունքը չփոխելու։ Դրանցից մեկն էլ նա համարում է «Հոկտեմբերի 27»-ի գործը։
Հիշեցնենք, որ 1999թ հոկտեմբերի 27-ին ժամը 17:00-ի մոտ հինգ զինված անձինք` Նաիրի Հունանյանի գլխավորությամբ, ներխուժեցին Հայաստանի խորհրդարանի նիստերի դահլիճ ու գնդակահարեցին ԱԺ նախագահ Կարեն Դեմիրճյանին, վարչապետ Վազգեն Սարգսյանին, Աժ փոխնագահներին, պատգամավորների: Նրանք դատապարտվեցին ցմահ ազատազրկման։
“
Հոկտեմբեր 27-ի գործի պատճառով, գուցե ուրիշ գործեր էլ կան, բայց ինչ-որ տաբու է ստեղծվել, որ ցմահների նկատմամբ ոչ մի դրական մոտեցում պետք չէ լինի։
“
Պատիժը կրելուց պայմանական վաղաժամկետ ազատման ինստիտուտի շրջանակներում մենք, «Քրեական դատավարության օրենսգրքի» շրջանակներում հաշվի առնելով նաև տուժողի լավագույն շահը, նախատեսեցինք, որ այս հարցի քննարկման շրջանակներում տուժողը ևս պետք է պարտադիր մասնակից լինի դատարանում։
“
Երբ որ դատավճիռը կայացավ, այլևս դատապարտյալի հետագա ճակատագրի հետ կապված տուժողը պետք է որևէ խնդիր չունենա. դա արդեն պետության խնդիրն է։
90-ականները՝ դժոխքի տարիներ մահվան դատապարտվածների համար
«Եթե մենք համեմատենք այսօրվա բանտային կյանքը և 90-ական թվականներինը, ապա տարբերությունն ահավոր մեծ է, որովհետև 90-ական թվականներին ուղղակի մարդկանց կենդանի սպանում էին այնտեղ»,-ասում է իրավապաշտպան Ավետիք Իշխանյանը՝ սա համարելով եւս մեկ հանգամանք, որպեսզի նախկին մահապարտներն վաղաժամկետ ազատ արձակվեն։
«Եթե դուք կարդաք և լսեք այն ժամանակվա դատապարտյալներին, որոնցից մի մասը ցմահ են ու մինչև այսօր ցմահ են, թե ինչ պայմաններում են նրանք այնտեղ մնացել և ինչ վերաբերմունք է եղել նրանց հետ,ուղղակի կսարսափեք»,-ասում է նա։
«Եթե դուք կարդաք և լսեք այն ժամանակվա դատապարտյալներին, որոնցից մի մասը ցմահ են ու մինչև այսօր ցմահ են, թե ինչ պայմաններում են նրանք այնտեղ մնացել և ինչ վերաբերմունք է եղել նրանց հետ,ուղղակի կսարսափեք»,-ասում է նա։
| Ըստ ՀՀ ԱՆ Քրեակատարողական ծառայության՝ 01.03.2003թ.-ից մինչեւ 01.05.2019թ. ՀՀ ԱՆ Քրեակատարողական հիմնարկներում մահացել են 19 ցմահ դատապարտվածներ։ Նրանցից 10-ը եղել են մահապատիժը ցմահ ազատազրկման փոխարինված անձանցից։ ՀՀ քր.դատ.օր-ի 432 հոդվածի համաձայն՝ պատժի կրմանը խոչընդոտող ծանր հիվանդության պատճառով ազատ արձակված 2 անձանցից մեկը՝ Սողոմոն Քոչարյանը, եւս մահացել է. ընդորում՝ ազատության մեջ հայտնվելուց ուղիղ մեկ ամիս հետո։ Մյուսը՝ 2018թ վերջին ազատությա մեջ հայտնված ցմահ դատապարտյալ Վահագն Մարուքյանը դժվարությամբ է տեղաշարժվում. նա դիմել է դատարան՝գործի վերաբացման համար։ Ներկայումս ՀՀ ԱՆ քրեակատարողական հիմնարկներում նախկին մահապարտներից պատիժ է կրում 30 անձ։ |
Ավետիք Իշխանյանը կներեր
Իրավապաշտպան Ավետիք Իշխանյանը կարծում է՝ Հայաստանի նոր իշխանություններն էլ գնացին հասարական մտածողության, ոչ թե մարդասիրության եւ օրենքի պահանջով եւ անտեսեցին ցմահ դատապարտյալներին՝ 2018թ համաներում անելիս։
Եթե Ավետիք Իշխանյանը լիներ որոշում կայացնողներից մեկը, ապա անպայման ցմահ դատապարտվածների երեք խմբի կներառեր՝ համաներում անելիս։
1
Նրանց, ովքեր ցմահ դատապարտյալ են դարձել Ռոբերտ Քոչարյանի հրամանագրով։
2
Նրանց, ովքեր մինչեւ 2011թ ցմահ դատապարտյալ են դարձել, քանի որ Քրեական օրենսգրքով 15 տարուց բարձր պատժաչափը ցմահն էր։
3
Նրանց, ովքեր ցմահ են դատապարտվել մինչեւ 21 տարեկանը լրանալը։
2019թ մայիս 1-ի դրությամբ ՀՀ ԱՆ քրեակատարողական հիմնարկներում պատիժը կրող ցմահ ազատազրկման դատապարտված 91 անձանցից 20-ը հանցանքը կատարել են մինչեւ 21 տարեկան լրանալը։
Մինչեւ 21 տարեկանը դատապարտվածներին իրավապաշտպան Ավետիք Իշխանյանը նույնիսկ զոհ կհամարի, եթե դատապարտվել են զինծառության ընթացքում կատարված հանցագործության համար։
«Մենք բանակում ունեցել ենք երկու տեսակի՝ մահացած եւ այդ մահը պատճառած զոհեր, երկուսն էլ՝ բանակի բարքերի զոհեր են»,- ասում է Ավետիք Իշխանյանը ։
Նա ճիշտ է համարում, որ մեր Քրեական օրենսգրքում փոփոխություն արվի, եւ ցմահ դատապարտման շեմ համարվի 21 տարեկանը։
Նոր մարտահրավեր նոր իշխանությունների համար
ՀՀ երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի՝ հայտնի հրամանագրի սահմանադրականության հարցը կմնա օդում կախված, քանի դեռ չկա Սահմանադրական դատարանի որոշում։
«Սահմանադրական դատարանը կարող է վերջ դնել այս հարցի լուծմանը, այս կազուսի հետ կապված դնել իրավական վերջակետը: Սա իրավական բանավեճ է, իրավական կազուս է առաջացրել և պետք է օր առաջ լուծում տալ, որովհետև իսկապես կա իրավաչափության խնդիր» ,- ասում է ցմահ դատպարտյալ Մհեր Ենոքյանի կինը՝ «Քո պաշտպանը» փաստաբանական ընկերության նախագահ Զարուհի Մեջլումյանը։
Այս հարցով ցմահ դատապարտյալները չեն կարող դիմել ՍԴ։ Չի կարող դիմել նաեւ Մարդու իրավունքների պաշտպանը։
«Մարդու իրավունքների պաշտպանի՝ Սահմանադրական դատարանում վիճարկման առարկա դառնալ կարող են միայն նորմատիվ իրավական ակտերը: Հետևաբար մահապատիժը ցմահ ազատազրկմամբ փոխարինելու վերաբերյալ Նախագահի անհատական ակտը նա չի կարող վիճարկել»,- հայտնում է ՄԻ պաշտպան Արման Թաթոյանի գրասենյակը։
2019թ հունիսի 1-ի դրությամբ ՍԴ դիմելու հետ կապված ցմահ դատապարտյալներից գրավոր դիմում ՄԻՊ-ը չուներ։
«Մարդու իրավունքների պաշտպանի՝ Սահմանադրական դատարանում վիճարկման առարկա դառնալ կարող են միայն նորմատիվ իրավական ակտերը: Հետևաբար մահապատիժը ցմահ ազատազրկմամբ փոխարինելու վերաբերյալ Նախագահի անհատական ակտը նա չի կարող վիճարկել»,- հայտնում է ՄԻ պաշտպան Արման Թաթոյանի գրասենյակը։
2019թ հունիսի 1-ի դրությամբ ՍԴ դիմելու հետ կապված ցմահ դատապարտյալներից գրավոր դիմում ՄԻՊ-ը չուներ։
Նկարում՝ ՄԻ պաշտպան Արման Թաթոյանը
«Քո պաշտպանը» փաստաբանական ընկերության նախագահը կարծում է, որ ցանկության դեպքում Մարդու իրավունքների պաշտպանը կարող է դիմել ՍԴ։
«Անհատական իրավական ակտ է կայացվել, բայց կարող ենք հիմնավորել, որ նորմատիվի ազդեցություն է ունեցել, չէ որ տարածվել է միանգամից 42 անձի վրա։ Հետևաբար, անհատականության մասին խոսել այստեղ, կարծես, ավելորդ է»,-ասում է նա:
---Ո՞վ կարող է դիմել Սահմանադրական դատարան՝ որոշելու Հանրապետության նախագահի հրամանագրերի համապատասխանությունը Սահմանադրությանը։
--- Հանրապետության նախագահը, կառավարությունը եւ պատգամավորների ընդհանուր թվի առնվազն մեկ հինգերորդը։
ՀՀ Սահմանադրություն. 168-րդ հոդված. 1-ին մաս
--- Հանրապետության նախագահը, կառավարությունը եւ պատգամավորների ընդհանուր թվի առնվազն մեկ հինգերորդը։
ՀՀ Սահմանադրություն. 168-րդ հոդված. 1-ին մաս
Այսինքն՝ անհրաժեշտ է առնվազն 27 պատգամավորի ստորագրություն՝ այս հարցով ՍԴ դիմելու համար, իսկ 7-րդ գումարման Ազգային Ժողովի ոչ իշխանական երկու խմբակցություններից ոչ մեկն այդքան պատգամավոր չունի։
«Բարգավաճ Հայաստան» խմբակցության կազմում ընդգրկված է 26, «Լուսավոր Հայաստան» -ում՝ 18 պատգամավոր: «Իմ քայլը» խմբակցությունը զբաղեցնում է 132 աթոռներից 88-ը։
«Բարգավաճ Հայաստան» խմբակցության կազմում ընդգրկված է 26, «Լուսավոր Հայաստան» -ում՝ 18 պատգամավոր: «Իմ քայլը» խմբակցությունը զբաղեցնում է 132 աթոռներից 88-ը։
Հաշվի առնելով, որ 27-ից ավել պատգամավոր պետք է դիմի, ընդդիմության ներկայացուցիչները՝ ԲՀԿ-ն եւ ԼՀԿ-ն, ամենայն հավանականությամբ չեն դիմի, քանի որ չեն ուզենա ստանալ հասարակության տարբեր շերտերի հարվածները։
Ինչ վերաբերում է «Իմ քայլը» խմբակցության պատգամավորներին, այդ կախված է վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի ցանկությունից: Եթե նա ցանկանա, կդիմեն ՍԴ։ Բայց կցանկանա, թե ոչ, դժվարանում եմ ասել։
Ինչ վերաբերում է «Իմ քայլը» խմբակցության պատգամավորներին, այդ կախված է վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի ցանկությունից: Եթե նա ցանկանա, կդիմեն ՍԴ։ Բայց կցանկանա, թե ոչ, դժվարանում եմ ասել։
Ավետիք Իշխանյան
Հայաստանի Հելսինկյան կոմիտեի նախագահ
25 տարի անազատության մեջ գտնվող ցմահ դատապարտյալ Արսեն Արծրունին հարց է տալիս Հայաստանի իշխանություններին՝ ինչ պետք է անի, որպեսզի իր դեպքում ի վերջո աշխատի օրենքի համապատասխան հոդվածը.
«...ցմահ ազատազրկման դատապարտված անձը կարող է ներկայացվել պատիժը կրելուց պայմանական վաղաժամկետ ազատման նախորդ հինգ տարիների ընթացքում պատիժը կրելու սահմանված կարգի չարամիտ խախտումների համար տույժ չունենալու դեպքում՝ ազատազրկման ոչ պակաս, քան քսան տարին կրելուց հետո»։
ՀՀ Քրեակատարողական օրենսգիրք. Հոդված 116.
«Ցմահ ազատազրկման դատապարտված անձին պատիժը կրելուց պայմանական վաղաժամկետ ազատելու առանձնահատկությունները»
ՀՀ Քրեակատարողական օրենսգիրք. Հոդված 116.
«Ցմահ ազատազրկման դատապարտված անձին պատիժը կրելուց պայմանական վաղաժամկետ ազատելու առանձնահատկությունները»
«Ոչ մի ցմահական չի իմանում՝ ինչ անի, որ ազատվի, որովհետև, ի տարբերություն ցմահականների, մյուս բոլոր դատապարտյալները պատժի ավարտին ազատվում են:
Թեկուզ 22 տարի հետո՝ ազատվում են: Իրենց պատիժը վերջանում է և ազատվում են: Ցմահականի պարագային անհստակ է: Հիմա ես ուզում եմ շատ հստակ գիտնալ՝ ինչ պետք է անեմ...
Եթե մի քար ըլլնի, որ 100 կիլո է, պետք է շալկեմ, ես վաղվանից կսկսեմ ֆիզիկապես պարապել, որ էդ 100 կիլոյանոց քարը շալկեմ»,-ասում է Արսեն Արծրունին։
Թեկուզ 22 տարի հետո՝ ազատվում են: Իրենց պատիժը վերջանում է և ազատվում են: Ցմահականի պարագային անհստակ է: Հիմա ես ուզում եմ շատ հստակ գիտնալ՝ ինչ պետք է անեմ...
Եթե մի քար ըլլնի, որ 100 կիլո է, պետք է շալկեմ, ես վաղվանից կսկսեմ ֆիզիկապես պարապել, որ էդ 100 կիլոյանոց քարը շալկեմ»,-ասում է Արսեն Արծրունին։
Նկարում՝ Արսեն Արծրունին
Ընդամենը հունիսին 19-ին Արդարադատության նախարար նշանակված Ռուստամ Բադասյանը առայժմ միայն խոստացել է շարունակել դատական համակարգի բարեփոխումներն այն ուղղությամբ, որը կառավարության օրակարգում է։ Նշանակման պահին, իր խոսքով, նա այնքան էլ ծանոթ չէր նախկին մահապարտների խնդրին։
Ցմահ դատապարտյալ Արսեն Արծրունին հարցի պատասխանը չի կարող ստանալ Արդարադատության նախարար Արտակ Զեյնալյանից, որը խոստանում էր կոնկրետ փոփոխություններ այս ոլորտում։
Նա հրաժարական տվեց հունիսի 7-ին՝ մեկ տարուց մի քիչ ավել պաշտանավարելով։
Նա հրաժարական տվեց հունիսի 7-ին՝ մեկ տարուց մի քիչ ավել պաշտանավարելով։
Ի՞նչ հասցրեց անել Արտակ Զեյնալայանն այս ոլորտում
Արտակ Զեյնալյանի պաշտոնավարման ընթացքում մեղմացվեց 7 ցմահականի պատժի կրման ռեժիմը. նրանք տեղափոխվեցին փակ ուղղիչ հիմնարկից կիսափակ հիմնարկ. սա նշանակում է, որ նրանք 23 ժամ չեն պահվում խցում։
2019թ հունվարի 1-ի դրությամբ՝ ըստ ռեժիմների 76 ցմահ դատապարտյալ գտնվում է փակ ուղղիչ, իսկ 15 ցմահ՝ կիսափակ ուղղիչ հիմնարկում։
2019թ հունվարի 1-ի դրությամբ՝ ըստ ռեժիմների 76 ցմահ դատապարտյալ գտնվում է փակ ուղղիչ, իսկ 15 ցմահ՝ կիսափակ ուղղիչ հիմնարկում։
Դեռեւս չկա ցմահ դատապարտյալ, որը տեղափոխված լինի եթե ոչ բաց, ապա գոնե կիսաբաց ուղղիչ հիմնարկ։ Հիշեցնենք, որ պահման ռեժիմով է պայմանավորված դատապարտյալի մեկուսացվածության աստիճանի սահմանումը։
Բայց նույն ռեժիմների մասով, իրավապաշտպանների բազմաթիվ առաջարկներից հետո, Արտակ Զեյնալյանի պաշտոնավարման ընթացքում նախաձեռնվեց օրենսդրական կարեւորագույն փոփոխություն, որն ուժի մեջ մտավ հունիսի 29-ից, երբ նախարարն արդեն ինքը չէր, այլ Ռուստամ Բադասյանը։
Բայց նույն ռեժիմների մասով, իրավապաշտպանների բազմաթիվ առաջարկներից հետո, Արտակ Զեյնալյանի պաշտոնավարման ընթացքում նախաձեռնվեց օրենսդրական կարեւորագույն փոփոխություն, որն ուժի մեջ մտավ հունիսի 29-ից, երբ նախարարն արդեն ինքը չէր, այլ Ռուստամ Բադասյանը։
Արտակ Զեյնալյանն արդեն հրաժարական էր տվել, երբ երկրի նախագահ Արմեն Սարգսյանը հունիսի 13-ին ստորագրեց «Հայաստանի Հանրապետության քրեակատարողական օրենսգրքում լրացումներ և փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքը։
Ինչ է նախատեսվում նոր օրենքով
Դրական վարքագիծ դրսեւորելու դեպքում ցմահ ազատազրկման դատապարտվածն աստիճանաբար կարող է տեղափոխվել մեկուսացվածության առավել ցածր աստիճան ունեցող ուղղիչ հիմնարկ։
Մասնավորապես՝
Մասնավորապես՝
20-ից 15
-փակ ուղղիչ հիմնարկից կիսափակ կարող է տեղափոխվել նշանակված պատժի առնվազն 15 , ոչ թե 20 տարին կրելուց հետո.
25-ից 18
- կիսափակ ուղղիչ հիմնարկից կիսաբաց կարող է տեղափոխվել պատժի առնվազն 18, ոչ թե 25 տարին կրելուց հետո.
20 տարի անց
- կիսաբացից բաց ուղղիչ հիմնարկ կարող է տեղափոխվել նշանակված պատժի առնվազն 20 տարին կրելուց հետո/ սա գործող օրենքում նախատեսված չէր-խմբ/։
Ցմահ դատապարտվածներն աստիճանաբար են տեղափոխվելու մեկուսացվածության առավել ցածր աստիճան ունեցող ուղղիչ հիմնարկ, հետեւաբար՝ օրենքն ուժի մեջ մտնելու պահին՝ սահմանված ժամկետը լրանալուց հետո 76 ազատազրկված կարող է հավակնել տեղափոխվելու կիսափակ, իսկ 15-ը՝ կիսաբաց ուղղիչ հիմնարկ։
91 ցմահից որեւէ մեկը դեռեւս չի կարող հավակնել բաց ուղղիչ հիմնարկ տեղափոխվելուն։
91 ցմահից որեւէ մեկը դեռեւս չի կարող հավակնել բաց ուղղիչ հիմնարկ տեղափոխվելուն։
ՀՀ քրեակատարողական օրենսգրքի 101-րդ հոդվածի համաձայն՝ պատիժը կատարելու համար ուղղիչ հիմնարկի տեսակը փոխում է Հայաստանի Հանրապետության արդարադատության նախարարության քրեակատարողական ծառայության կենտրոնական մարմնում գործող տեղաբաշխման հանձնաժողովը՝ հաշվի առնելով որոշակի ժամկետով կամ ցմահ ազատազրկման դատապարտված անձի դրսևորած վարքագիծը, մեկուսացվածության աստիճանի նպատակահարմարությունը և ուղղիչ հիմնարկում դատապարտյալներին անջատ պահելու պահանջները:
ՀՀ արդարադատության
նախարարություն
նախարարություն
Ամիսներ առաջ ցմահ դատապարտյալ Արսեն Արծրունին դիմել էր ռեժիմը կիսափակից՝ կիսաբաց փոխելու խնդրանքով, սակայն ստացել էր մերժում։
Այս օրենսդրական փոփոխությունները ուժի մեջ մտնելուց հետո նա կարող է տեղափոխվել կիսաբաց ուղղիչ հիմնարկ, որը նշանակում է, որ խցից կտեղափոխվի մինչև վեց մարդու համար նախատեսված բնակելի կացարան, ուղղիչ հիմնարկի՝ նախատեսված տարածքում կարող է տեղաշարժվել ոչ թե երեք ժամ, այլ ցերեկային ժամերին։
Լուսանկարում՝ Արսեն Արծրունին
Անկախ իշխանությունների վերաբերմունքից՝ ցմահ դատապարտյալ Արսեն Արծրունին, որը բանտում ստացել է հոգեբանի մասնագիտություն եւ արդեն ուսումը շարունակում է հայաստանյան «Ուրարտու» համալսարանի ասպիրանտուրայում, պատրաստվում է ատենախոսություն պաշտպանել։
Թեման՝ դատապարտյալների հոգեչափումն է. վստահեցնում է, որ եթե դատարանները այդ գործոնը հաշվի առնեն դատավճիռներ կայացնելիս, ավելի օբյեկտիվ կընկալվեն։
Խցում, որը տեսնել ՔԿՀ ղեկավարությունը չթույլատրեց, նա ցմահ դատապարտյալ Աշոտ Մանուկյանի հետ է բնակվում։ Աշոտ Մանուկյանը եւս հեռավար ուսուցմամբ հոգեբանություն է սովորում։
Խուցը չորս տեղանոց է, բայց իրենք երկուսով են։ Արսեն Արծրունին կատակում է՝ գրքերն այնքան շատ են, որ տեղ չկա։ Մեծ գրադարան ունեցող ցմահ դատապարտյալը, սակայն, սիրելի գրքեր չունի։
«Տարբեր օրեր, տարբեր գրքեր, տարբեր իմաստ են տալիս»,- եզրափակում է Արսեն Արծրունին։
Խուցը չորս տեղանոց է, բայց իրենք երկուսով են։ Արսեն Արծրունին կատակում է՝ գրքերն այնքան շատ են, որ տեղ չկա։ Մեծ գրադարան ունեցող ցմահ դատապարտյալը, սակայն, սիրելի գրքեր չունի։
«Տարբեր օրեր, տարբեր գրքեր, տարբեր իմաստ են տալիս»,- եզրափակում է Արսեն Արծրունին։
Հեղինակ՝ Կարինե Ասատրյան
Օպերատոր՝Հովհաննես Կարապետյան
Մոնտաժող՝ Հրանուշ Արաբյան
Լուսանկարները՝ «Ա1+»-ի, «Ֆոտոլուր»-ի
Օպերատոր՝Հովհաննես Կարապետյան
Մոնտաժող՝ Հրանուշ Արաբյան
Լուսանկարները՝ «Ա1+»-ի, «Ֆոտոլուր»-ի
© «A1Plus.am», Հայաստան. Լրատվությունը արտատպելիս, ամբողջական կամ մասնակի օգտագործելիս` հղումը «A1Plus.am»-ին պարտադիր է:
2019© А1+TV. All rights reserved
